De Koningin had gelijk!

In deze posting ga ik in op de kersttoespraak van Koningin Beatrix. Ben ik daar laat mee? Ja, dat klopt. De reden hiervoor is dat ik voor het januari-nummer van Vrij Nederland gevraagd werd om iets over ‘virtuele vriendschappen’ te zeggen. Omdat dit stuk (nog) niet online is terug te vinden, geef ik hier een kleine interpretatie.

Op de eerste plaats ben ik natuurlijk verheugd met de discussie over technologie als wig of als brug tussen mensen. Wie verder kijkt dan de tips over een lege inbox, ziet dat het grootste gedeelte van mijn boek juist over dat thema gaat.

Het is opmerkelijk te noemen (maar niet geheel onverwacht) dat heel webloggend en druk twitterend Nederland over de Koningin heenvalt als zij opmerkt dat technologie en globalisering de burger afstandelijker hebben gemaakt.

Onafhankelijk = afstandelijk?
Letterlijk zegt zij overigens: “In deze tijd van mondialisering zijn snelheden vergroot en afstanden verkleind. Technische vooruitgang en individualisering hebben de mensen onafhankelijker en afstandelijker gemaakt.” Daar is feitelijk weinig tegen in te brengen. Het is een brave observatie en een abstracte weergave van bijvoorbeeld de situatie waarin mensen niet meer aan het loket van hun bank met formuliertjes staan te klooien maar thuis via internet bankieren hun zaken regelen. Tot zover niets om je over op te winden, toch? Vervolgens beschrijft zij het verschijnsel dat mensen elkaar op straat minder aanspreken, wegkijken. Gesprekken zijn korte boodschappen geworden. Als je daarin denkt te beluisteren dat ze het over Twitter heeft, ligt dat aan je zelf. Volgens mij is het een offline observatie.

Het virtuele wij-gevoel
Wanneer Beatrix stelt dat virtueel contact eerder het “wij”-gevoel in de weg staat dan dat het het vergroot, gaat zij in op een oude discussie in de (internet) psychologie: displacement or stimulation? In mijn boek betoog ik dat internet een perfect middel is voor het onderhouden van de contacten die “weak ties” genoemd worden. Mensen met wie je onregelmatig, vluchtig contact hebt. Dankzij Facebook of andere netwerken weet je wat deze mensen bezighoudt en af en toe kruisen jullie digitale paden elkaar. Je moet er niet aan denken dat ook al je Hyves-vrienden-van-vrienden onaangekondigd op je verjaardag taart komen eten.

Maar als het gaat om de “strong ties” – mensen met wie je regelmatig, intensief contact hebt (familie, collega’s, vrienden), kun je moeilijk stellen dat de computer een brug is binnen die relatie. Iedere vader die langs het voetbalveld zijn zoontje aanmoedigt, terwijl hij naar het scherm van zijn telefoon kijkt. Of elke vriend die je op je verjaardag een “krabbel” stuurt in plaats van een offline handruk en kus, bewijst dat technologie inderdaad tussen mensen in kan staan.

Wat dat betreft geef ik Koningin Beatrix dus helemaal gelijk in haar observatie. Maar wel met de nuancering dat er een belangrijk verschil is tussen strong ties en weak ties. Het is natuurlijk de vraag of zo’n nuancering overeind blijft in een wereld van soundbites, one-liners en 140 tekencitaten.

Natuurlijk heb ik ook sympathie voor de collega’s die nu hoog van de toren blazen. Dat internet hun sociale leven zo verrijkt heeft en dat er genoeg voorbeelden (op twitter) zijn die het tegendeel van Beatrix’ boodschap bewijzen. Maar laten we niet doorslaan. Niet elke discussie gaat over Social Media. En BTW als zij spreekt over “verschuilen achter beeldschermen” leek het toch wel of de Koningin ook de comments op een willekeurige posting van GeenStijl leest.