Oorspronkelijk gepubliceerd in het FD van 17 februari 2017. Essay door Jim Stolze.
Het Japanse verzekeringskantoor Fukoku ontsloeg vorige maand 34 medewerkers omdat hun werkzaamheden beter uitgevoerd konden worden door algoritmes, oftewel geautomatiseerde rekensommetjes. Zolang je die de juiste input voert, kunnen ze supersnel hun formules toepassen en zodoende de gewenste output leveren. Als je het zo bekijkt, lijken algoritmes best een beetje op de HBO-plussers die zich dagelijks in onze kantoortuinen ophouden.
Jim Stolze vindt het goed dat banen verdwijnen door digitalisering en dit is waarom https://t.co/GxnCECG7yf pic.twitter.com/2IlUyPqaBJ
— FD Nieuws (@FD_Nieuws) February 18, 2017
Een dergelijk bericht zorgt voor acute angst bij technosceptici, die versterkt wordt door angstaanjagende koppen als ‘Robots nemen onze banen over’ en ‘Nu zijn ook de kantoorbanen aan de beurt’. Toch laat de geschiedenis zien dat die angst ongegrond is. Werkzaamheden veranderen, maar werk zal er altijd zijn.
In 1957 ging in Haarlem de laatste lantarenopsteker met pensioen. Hij was letterlijk de laatste die het licht uit deed. Jarenlang hadden de lantarenopstekers met hun lange stokken de olielampen van een vlammetje voorzien, maar door de uitrol van het elektriciteitsnetwerk was dit werk overbodig geworden. Dat betekende niet dat de lantarenopstekers thuis op de bank gingen zitten. De meesten vonden een andere baan, als beveiliger bijvoorbeeld. Een enkeling liet zich omscholen tot barbier.
Technologische ontwikkelingen en maatschappelijke trends hebben altijd al de toekomst bepaald: onze werkzaamheden passen zich daar hortend en stotend op aan. Het is van alle tijden dat deze ontwikkeling reacties oproept die door angst worden ingegeven. Dat was zo bij de introductie van de mechanisering in de landbouw, de automatisering van fabrieken en bij de intrede van de typemachine op kantoor.
Onderzoek van MIT-professor David Autor laat zien dat de werkgelegenheid in al die eeuwen niet aantoonbaar heeft geleden onder die technologische innovaties. Sterker nog, hij stelt dat er nog nooit zo’n hoog percentage van de bevolking actief is geweest op de arbeidsmarkt. Volgens Autor, ook directeur van het School Effectiveness & Inequality Initiative van MIT, is niet angst de aanjager van dit misverstand, maar een gebrek aan verbeelding. Om dit toe te lichten, introduceerde hij het volgende gedachte-experiment.
Tijdmachine
Stel je voor dat je via een tijdmachine terug naar het jaar 1900 kon reizen. In die tijd werkte meer dan 40% van de bevolking op het platteland. Ga langs bij een willekeurige boerderij in 1900 en leg uit dat in jouw tijd (zo’n honderd jaar later) nog maar 2% van de mensen op het land hoeft te werken voor zijn dagelijkse brood, zonder dat dit ten koste gaat van de totale voedselproductie. Als de boer is bijgekomen van de schrik, vraag hem dan eens welke werkzaamheden hij in gedachten heeft voor de mensen van de 38% die in de toekomst niet meer hoeven te zwoegen op het land. De kans is klein dat hij voorspellende gaven heeft en beroepen zal noemen als vrachtwagenchauffeur, IT-consultant, elektromonteur of lasser. Dit zijn stuk voor stuk voorbeelden uit de lijst van meest voorkomende beroepen in Nederland.
Anno 2017 zal het ons evenveel moeite kosten om te voorspellen hoe de arbeidsmarkt eruit komt te zien als robots en kunstmatige intelligentie écht hun intrede hebben gedaan. Met mijn accountant voer ik hier al een tijdje filosofische gesprekken over. Vroeger nam hij vooral mensen aan die goed konden rekenen, met financieel inzicht. Inmiddels wordt het verzamelen en opmaken van de financiële stukken gedaan door de boekhoudrobot en is hij nu vooral op zoek naar accountants met ‘people skills’. Professionals die hun klanten het verhaal achter de cijfers kunnen vertellen. Die vertellen hoe je zaak impact heeft op je persoonlijke situatie en die zeggen: weet je met wie jij eens moet praten? De nieuwe accountant is geen cijferklopper meer, maar een business coach geworden.
Een dergelijke transitie zullen we straks in alle branches tegenkomen. Ik pleit daarom voor het samensmelten van de afdelingen HR en IT. Uiteindelijk gaat het bij arbeidsproductiviteit en arbeidsvoldoening om de symbiose tussen mens en machine; samen zullen ze de klus moeten klaren. Helaas zijn op dit moment veel organisaties nog ingericht op een scheiding der machten: machines (via IT) en mensen (via HR). Die twee zullen elkaar steeds vaker gaan tegenkomen bij het afstemmen van werkzaamheden.
Net als dat de graafmachine ooit een hefboom was op onze spierkracht, vormen computers nu een hefboom op onze denkkracht. De kantoortuin is wat dat betreft de fabriek van de 21-ste eeuw. Laten we blij zijn in plaats van bang. Weg met dat mentale lopendeband-werk. Het menselijk brein is namelijk niet gemaakt om urenlang door spreadsheets te scrollen, of om standaardteksten bij elkaar te knippen en plakken.
In mijn werk als bemiddelaar voor bedrijven en algoritmes word ik elke dag weer verrast door nieuwe toepassingen. Van creatieve software die zelf beursberichten en sportverslagen schrijft — niet te onderscheiden van artikelen van financieel journalisten of sportverslaggevers — of die met gemak oude zwart-witfoto’s levensecht inkleurt. Denk ook aan geduldige chatbots die je dag en nacht vriendelijk te woord blijven staan, en nieuwe vormen van kunstmatige intelligentie die naar verwachting in 2020 echte TED-talks zullen geven in de Verenigde Staten.
Onze dagelijkse bezigheden veranderen, maar werk zal er altijd zijn. Bent u bang dat uw baan op de digitale tocht staat? Let dan op de volgende symptomen:
- Als u meer dan drie uur per dag achter een scherm zit, is de kans groot dat u een tussenstap vormt tussen informatie en een computersysteem. U bent letterlijk de interface van een algoritme geworden. Nu voert u het nog in, maar binnenkort komt het allemaal automatisch binnen.
- Als uw werk makkelijk is op te delen in verschillende stappen, zullen een aantal stappen straks sowieso uit uw handen worden genomen. Probeer uw werkzaamheden maar eens in een ‘if-then-else’-vorm uit te schrijven. Gaat dat makkelijk? Nu is het moment om te werken aan uw eigen onmisbaarheid.
Herkent u bovenstaande signalen? This is your wake-up call. Verzekeraar Fukoku schijnt nog mensen nodig te hebben: softwareprogrammeurs, HR-adviseurs, outplacement-specialisten, yoga-trainers, robot-uitlaters en een spindokter. Kandidaten worden uitgenodigd om online hun gegevens in te kloppen bij het werving -en selectie-algoritme.